In 2015 stelde media-ethicus Huub Evers dat de kwaliteit van de krant wankelde doordat freelance journalisten niet ethisch genoeg zijn. Zijn stelling was dat omdat freelance journalisten niet verbonden zijn aan een redactie ze ethische vraagstukken niet konden toetsen. Daarnaast willen freelancers vast niet negatief schrijven over hun andere opdrachtgevers.
Zijn stelling is sindsdien regelmatig onderzocht en tegengesproken (zie o.a. Mathissen, 2019). Freelance journalisten zijn (minstens) net zo ethisch als journalisten in loondienst.
Ethische dilemma’s
Dat neemt niet weg dat je als freelancer wel te maken kan krijgen met een ethisch dilemma. Elke sector en beroepsgroep kent zijn eigen ethische dilemma’s. Denk bijvoorbeeld aan de zorgmedewerker die gevraagd wordt om even wat boodschappen mee te nemen als hij/zij toch langskomt; de trainer die gevraagd wordt om positief te beoordelen over de inzet in ruil voor een positieve recensie; de bouwvakker die gevraagd wordt om ‘niet alles op de factuur te zetten’; de coach die merkt dat een cliënt te afhankelijk wordt, maar de omzet hard nodig heeft; een opdrachtgever die iets vraagt, wat je eigenlijk niet kan; …
Maar het kan ook zijn dat je bij je opdrachtgever situaties ziet die ‘niet door de beugel kunnen’. Denk bijvoorbeeld aan een milieudelict, uitbuiting van medewerkers of geen kwaliteit leveren aan de eindklant. Zelf had ik een keer te maken met een klant die vroeg of ik het IT systeem zo wilde inrichten dat het urenboeken wel op een factuur naar de klant kwam maar dat de factuur niet in de boekhouding kwam. Moet ik actief helpen bij een dergelijke BTW ontduiking? Of moet ik doen wat de klant vraag, want hij doet het toch wel?
Hoe ga je hiermee om?
Botsing van waarden
Bij een ethisch dilemma botsen (persoonlijke) waarden. Bijvoorbeeld de waarde ‘eerlijkheid’ die botst met de waarde ‘zorgen voor het gezin’, als het gaat om een opdrachtgever met een opdracht die je eigenlijk niet zo goed kan uitvoeren. Het is niet op voorhand duidelijk wat de juiste wijze van handelen is. Je ligt er misschien wel van wakker.
Stappenplan
Er zijn twee manieren om met een ethisch dilemma om te gaan. Je kan het zelf oplossen of het met iemand bespreken. In beide gevallen helpt onderstaand stappenplan van www.normenenwaarden.org.
Stap 1: Verkennen
Probeer een compleet beeld van de situatie te krijgen. Het kan zijn dat je hiervoor extra informatie moet verzamelen.
Stap 2: Vragen
Wat is het dilemma waar je tegenaan loopt? Dit helder formuleren is vaak niet zo eenvoudig als het klinkt. Gun jezelf wat tijd en wees niet met de eerste formulering tevreden.
Stap 3 Betrokkenen
Brengen in kaart wie er betrokken zijn bij dit dilemma. Dit zijn tevens de partijen die te maken hebben met de gevolgen van je besluit.
Stap 4 Afwegen
Breng je opties in kaart en formuleer voor- en nadelen van de verschillende opties. Probeer zo breed mogelijk te denken in de opties. Niet elke optie zal je even veel aanspreken.
Stap 5 Besluit
Neem een besluit op basis van stap 1 tot en met 4
Stap 6 Evalueer
Kijk na de uitvoer van het besluit nog eens terug op de situatie. Ben je nog steeds blij met je besluit? En je afweging? Wat zou je een volgende keer anders doen?
Je kan het stappenplan alleen doorlopen, of met iemand anders samen. Hierbij kun je denken aan een intervisiegroep; coach; branchevereniging; vertrouwenspersoon; familie en vrienden.
Natuurlijk ben je ook altijd welkom bij het Ondernemershuis Hanzegilde om je dilemma te bespreken. Dit kan op afspraak bij een van onze coaches, of gewoon tijdens de dagelijkse lunch (elke dag tussen 12 en 13 uur).
Heb je geen ethisch dilemma, maar wil je wel oefenen met het stappenplan? Op deze site vind je maar liefst 76 dilemma’s.